____
Ngày mùng
5 tháng 5 âm lịch là cái ngày mà sáng sớm mọi người rủ nhau đi hái lá gì đó.
Cái trưa thì người lớn cúng gì đó. Cái sau đó con nít được ăn chè kê, bánh
tráng, bánh tro, cháo vịt, dưa hấu...
Mấy Chú
thì quét dọn bàn thờ. Mấy O, người thì ra sau giếng để nhổ lông vịt người thì
ra sau hè để quạt than nướng bánh tráng. Mấy đứa nhỏ chạy lăn xăn tới chổ này
coi thì bị đuổi "tránh ra cho người lớn làm viêc", chạy qua chổ khác
thì "coi chừng nước sôi nè".
Không biết
có phải vì hồi đó ở Truồi dưa hấu hiếm hay sao mà chỉ được ăn có miếng nhỏ hình
bán nguyệt thôi. Thật sự là còn thèm lắm. Bạn Quốc nhắc mình còn mít nữa, mình
lại nhớ còn thêm dâu Truồi nữa thì phải. Trái thơm trồng sau vườn nhỏ bằng nửa
trái thơm miền tây thôi nhưng vỏ đỏ ruột vàng và ngọt chi lạ, có điều ăn vô rốp lưỡi mấy
ngày nên cũng thèm mà không dám ăn. Sau này lớn thích gọt trái thơm ra để trong
tủ lạnh cho nó có mùi mỗi khi mở cửa. Hèn gì người ta gọi là trái thơm cũng phải.
Có khi còn
được tắm nước nấu lá chanh hay ổi gì nữa, bởi vì nghe người ta nói ngày này mà
hái lá gì thì nó cũng thành thuốc cả. Buổi trưa mọi người còn rủ nhau ra ngoài
sân nhìn lên mặt trời cho sáng mắt. Chói thấy bà, chảy nước mắt ràn rụa luôn.
Mà hay thiệt, nhờ vậy sau này lớn lên đi học không phải đeo kính gì cả, lúc già
rồi thì có mang kính lão, nhưng bị cái này là do lớn tuổi nên không tính.
Cái xế
trưa ai chưa biết bơi thì bắt con chuồn chuồn cho cắn vô rún thì sẽ tự nhiên
bơi được. Con chuồn chuồn cắn nó vừa nhột vừa đau chảy nước mắt luôn. Nhà gần
sông Truồi nên cắn xong là cả lũ chạy ào xuống, nhưng cũng không đứa nào bơi được.
Mấy chú trong xóm nói chắc tại nó cắn chưa sâu (?)
Già rồi
nên chợt nhớ lung tung. Nói chung thì ngày mùng 5 vui chứ không trang nghiêm
như tết.
Sau này lớn
lên thì biết nó là Tết Đoan Ngọ...
Kê có màu vàng, hạt nhỏ xíu, nhỏ hơn cả hạt mè, không phải là món ăn thông dụng ngày thường của người Việt. Chỉ nhớ tới mỗi khi cúng mùng 5. Do ít nấu hàng ngày nên chè kê nấu rất dễ bị khê, phải quậy đáy nồi liên tục. Không biết nấu chung với đậu xanh hat hạt sen có dễ hơn không mà thỉnh thoảng cũng được ăn món chè kê đậu xanh. Vút hạt kê trong nước cẩn thận vì hạt nó rất là bé, ngâm với nước ấm cho nở ra xong mới nấu.
Sách vở thì còn gọi nó là Hoàng Lương hay Tiểu Mễ. Nói tới nó cái nhớ câu chuyện ngày xưa hay được kể là Giấc mộng Hoàng Lương hay Giấc mộng Nam Kha. Chuyện thời nhà Đường, có chàng thư sinh thi mãi không đậu. Một bữa ghé vào quán trọ, trong lúc chờ người chủ quán nấu cháo kê, em nó mệt mỏi ngủ thiếp đi và mơ một giấc mơ dài về cuộc đời vinh hiển, nào thi đậu Trạng Nguyên, nào được Vua gả con gái cho, làm Phò mã... rồi cuối cùng thua trận, sa cơ. Giật mình tỉnh dậy thấy nồi cháo kê vẫn chưa chín.
Hồi nhỏ nghe kể xong cái nghi nghi hoặc hoặc, tức lắm mà không hiểu làm sao kỳ vậy. Rồi nghĩ sao mình cũng vậy, nhiều khi thấy mắc tiểu mà không biết là đang tỉnh hay mơ, cẩn thận chạy ra cho tới gốc chuối rồi mới yên tâm cầm chim đái. Thấy rõ ràng mình đái vào thân cây chuối, vào cái tàu lá chuối khô kêu rột rẹt, vung tới vung lui, vậy mà tự nhiên giật mình thức dậy lại ướt quần và ướt cả tấm phản, rồi còn bị la "tối ngủ không lo đi đái sao giờ đái mế vậy?"
Dâu Truồi thì khỏi nói. Vườn trước và vườn sau nhà ôn Nội đều có trồng một cây. Cả hai cây cao to, vỏ cây màu sáng nhưng không hiểu sao nó không láng như thân ổi mà cứ sần sùi. Hóa ra là tới mùa hoa nó mọc ra quá trời chùm hoa từ thân cây, khi kết trái thì thấy cả một thân cây chi chít trái. Trái dâu non thì màu xanh, khi chín chuyển qua vàng, ửng đỏ phần dưới. Bẻ ra bên trong có 3 múi, có khi 2 múi. Ăn ngọt lịm pha vị chua thanh nhẹ nhẹ rất là ngon, ngon tới mức nhiều khi quên nuốt luôn cả hột.
Mít nhà Ôn Nội ở Truồi có 2 loại: mít ướt và mít ráo. Mít ráo múi vàng nhìn rất đẹp mắt, ăn dòn sựt và ngọt nên dân gian có câu ngon như múi mít. Múi mít ngon là nó phải vàng, ngọt và dòn sựt sựt. Xơ cái là những múi mít không đậu hạt, cũng ngọt. Nghe nói mít mật thì khi cắn cái là thấy nước trong thịt ứa ra ngọt quyện với miếng mít khi nhai, mà hồi đó chưa ăn. Cái phiền khi cắt trái mít, ngán nhất luôn là mủ mít. Ta nói mủ mít dính vào tay khó rửa, dính vào dao thì như muốn bỏ đi, phải dùng dầu hỏa hôi thiệt là hôi hay thọc vào gạo (gạo hồi xưa xay tay nên còn nhiều cám) nói chung rất là vất vả. Còn không may dính vào áo quần thời đó thì ôi thôi rồi. Mấy cái áo bị mấy vệt xám nâu hay xám đen thì không là mủ chuối cũng mủ mít.
Mít ướt nhất là mít ướt chín cây thì khỏi nói. Nó rất ít mủ, ăn thơm và mềm ngon ngọt chi lạ. Chỉ cần cắt nhẹ dọc vỏ quả mít, lấy tay cầm cái cuống lôi cái cồi, rồi banh ra là đánh chén. Ăn không cũng đã ngon rồi, mà chịu khó giã một ít ớt trái chín đỏ với muối hột mà chắm nữa thì... Hột mít ướt to và không dính vào thịt nên không sợ nuốt nhầm trong cơn say ăn uống như hột dâu. Mít Tố nữ trái nhỏ ít múi hơn, múi nó mềm nhưng không nhão ra như mít ướt và khi kéo cái cồi thì cả chùm múi mít lúc nhúc lít nhít bám theo cồi, để cái vỏ với xơ lại.
Cùi mít đem luộc, cắt ép thành từng miếng mỏng, ướp rồi mang chiên, làm chả chay, giống như thịt vậy. Xơ mít và phần trong của vỏ mít dùng kho cá nục, có khi nó còn ngon hơn cả thịt cá luôn.
Hột mít rửa sạch, rạch một khía trên vỏ rồi đem hấp cơm. Ai siêng đem nướng hay luộc rồi bóc vỏ ăn. Hoặc luộc xong bóc luôn vỏ lụa đem nấu chè như nấu chè đậu xanh đánh vậy. Có một loại đường Oligosacarit trong hột mít, do kích thước khá lớn nên nó không được hấp thu hết ở phần trên của ruột, xuống tới ruột già thì hệ vi khuẩn đồi dào ở đây sẽ tiêu thụ chúng và sản sinh ra một lượng lớn khí khá nhiều.
Mấy Chú quen trong xóm chỉ cách phân biệt khi còn nhỏ, trái mít non nào mà đầy phấn vàng bám trên vỏ là trái mít không thụ phấn để lớn thành trái được, nó sẽ vàng rồi héo đi gọi là mít cám hay dái mít. Dái mít chừng lớn hơn ngón chân cái người lớn, được các cháu xắt mỏng trộn với muối ớt và ít vị tinh... Chào ơi! nó không khác gì đĩa gỏi cả. Vậy chớ hỏi cây nào là mít ráo, cây nào là mít ướt thì chịu. Phải hỏi Mệ, Mệ nhớ cây nào trồng ở đâu.
Sau mấy hôm bão, cây cối trong vườn gãy được gom lại để nắng lên phơi khô làm củi. Mấy trái non rụng thì bỏ, không làm gì được ngoại trừ đu đủ non, chuối non là có thể tận dụng làm thức ăn cho người hoặc gia súc. Mít non cũng vậy, trái chừng cái đầu người thì chưa kịp chín, cắt bỏ vỏ, thái lát mỏng nấu canh làm gỏi hay xào. Giờ nghĩ lại vẫn còn nhớ tới vị lá lốt xắt nhỏ trong đó... Vậy không biết mít ngon hay lá lốt ngon ta?
Thường vỏ mít được bỏ cho heo, bò ăn. Có lần mình lấy 1 miếng to mang phơi khô rồi quỳ gối lên đó. Bị nghe kể là ở trường có mấy ông thầy bắt học trò quỳ gối lên vỏ mít để phạt cái tội gì đó, mình sợ sợ quá nên tự làm để quỳ trước thử cho có cảm giác.
Kê có màu vàng, hạt nhỏ xíu, nhỏ hơn cả hạt mè, không phải là món ăn thông dụng ngày thường của người Việt. Chỉ nhớ tới mỗi khi cúng mùng 5. Do ít nấu hàng ngày nên chè kê nấu rất dễ bị khê, phải quậy đáy nồi liên tục. Không biết nấu chung với đậu xanh hat hạt sen có dễ hơn không mà thỉnh thoảng cũng được ăn món chè kê đậu xanh. Vút hạt kê trong nước cẩn thận vì hạt nó rất là bé, ngâm với nước ấm cho nở ra xong mới nấu.
Sách vở thì còn gọi nó là Hoàng Lương hay Tiểu Mễ. Nói tới nó cái nhớ câu chuyện ngày xưa hay được kể là Giấc mộng Hoàng Lương hay Giấc mộng Nam Kha. Chuyện thời nhà Đường, có chàng thư sinh thi mãi không đậu. Một bữa ghé vào quán trọ, trong lúc chờ người chủ quán nấu cháo kê, em nó mệt mỏi ngủ thiếp đi và mơ một giấc mơ dài về cuộc đời vinh hiển, nào thi đậu Trạng Nguyên, nào được Vua gả con gái cho, làm Phò mã... rồi cuối cùng thua trận, sa cơ. Giật mình tỉnh dậy thấy nồi cháo kê vẫn chưa chín.
Hồi nhỏ nghe kể xong cái nghi nghi hoặc hoặc, tức lắm mà không hiểu làm sao kỳ vậy. Rồi nghĩ sao mình cũng vậy, nhiều khi thấy mắc tiểu mà không biết là đang tỉnh hay mơ, cẩn thận chạy ra cho tới gốc chuối rồi mới yên tâm cầm chim đái. Thấy rõ ràng mình đái vào thân cây chuối, vào cái tàu lá chuối khô kêu rột rẹt, vung tới vung lui, vậy mà tự nhiên giật mình thức dậy lại ướt quần và ướt cả tấm phản, rồi còn bị la "tối ngủ không lo đi đái sao giờ đái mế vậy?"
Dâu Truồi thì khỏi nói. Vườn trước và vườn sau nhà ôn Nội đều có trồng một cây. Cả hai cây cao to, vỏ cây màu sáng nhưng không hiểu sao nó không láng như thân ổi mà cứ sần sùi. Hóa ra là tới mùa hoa nó mọc ra quá trời chùm hoa từ thân cây, khi kết trái thì thấy cả một thân cây chi chít trái. Trái dâu non thì màu xanh, khi chín chuyển qua vàng, ửng đỏ phần dưới. Bẻ ra bên trong có 3 múi, có khi 2 múi. Ăn ngọt lịm pha vị chua thanh nhẹ nhẹ rất là ngon, ngon tới mức nhiều khi quên nuốt luôn cả hột.
Mít nhà Ôn Nội ở Truồi có 2 loại: mít ướt và mít ráo. Mít ráo múi vàng nhìn rất đẹp mắt, ăn dòn sựt và ngọt nên dân gian có câu ngon như múi mít. Múi mít ngon là nó phải vàng, ngọt và dòn sựt sựt. Xơ cái là những múi mít không đậu hạt, cũng ngọt. Nghe nói mít mật thì khi cắn cái là thấy nước trong thịt ứa ra ngọt quyện với miếng mít khi nhai, mà hồi đó chưa ăn. Cái phiền khi cắt trái mít, ngán nhất luôn là mủ mít. Ta nói mủ mít dính vào tay khó rửa, dính vào dao thì như muốn bỏ đi, phải dùng dầu hỏa hôi thiệt là hôi hay thọc vào gạo (gạo hồi xưa xay tay nên còn nhiều cám) nói chung rất là vất vả. Còn không may dính vào áo quần thời đó thì ôi thôi rồi. Mấy cái áo bị mấy vệt xám nâu hay xám đen thì không là mủ chuối cũng mủ mít.
Mít ướt nhất là mít ướt chín cây thì khỏi nói. Nó rất ít mủ, ăn thơm và mềm ngon ngọt chi lạ. Chỉ cần cắt nhẹ dọc vỏ quả mít, lấy tay cầm cái cuống lôi cái cồi, rồi banh ra là đánh chén. Ăn không cũng đã ngon rồi, mà chịu khó giã một ít ớt trái chín đỏ với muối hột mà chắm nữa thì... Hột mít ướt to và không dính vào thịt nên không sợ nuốt nhầm trong cơn say ăn uống như hột dâu. Mít Tố nữ trái nhỏ ít múi hơn, múi nó mềm nhưng không nhão ra như mít ướt và khi kéo cái cồi thì cả chùm múi mít lúc nhúc lít nhít bám theo cồi, để cái vỏ với xơ lại.
Cùi mít đem luộc, cắt ép thành từng miếng mỏng, ướp rồi mang chiên, làm chả chay, giống như thịt vậy. Xơ mít và phần trong của vỏ mít dùng kho cá nục, có khi nó còn ngon hơn cả thịt cá luôn.
Hột mít rửa sạch, rạch một khía trên vỏ rồi đem hấp cơm. Ai siêng đem nướng hay luộc rồi bóc vỏ ăn. Hoặc luộc xong bóc luôn vỏ lụa đem nấu chè như nấu chè đậu xanh đánh vậy. Có một loại đường Oligosacarit trong hột mít, do kích thước khá lớn nên nó không được hấp thu hết ở phần trên của ruột, xuống tới ruột già thì hệ vi khuẩn đồi dào ở đây sẽ tiêu thụ chúng và sản sinh ra một lượng lớn khí khá nhiều.
Mấy Chú quen trong xóm chỉ cách phân biệt khi còn nhỏ, trái mít non nào mà đầy phấn vàng bám trên vỏ là trái mít không thụ phấn để lớn thành trái được, nó sẽ vàng rồi héo đi gọi là mít cám hay dái mít. Dái mít chừng lớn hơn ngón chân cái người lớn, được các cháu xắt mỏng trộn với muối ớt và ít vị tinh... Chào ơi! nó không khác gì đĩa gỏi cả. Vậy chớ hỏi cây nào là mít ráo, cây nào là mít ướt thì chịu. Phải hỏi Mệ, Mệ nhớ cây nào trồng ở đâu.
Sau mấy hôm bão, cây cối trong vườn gãy được gom lại để nắng lên phơi khô làm củi. Mấy trái non rụng thì bỏ, không làm gì được ngoại trừ đu đủ non, chuối non là có thể tận dụng làm thức ăn cho người hoặc gia súc. Mít non cũng vậy, trái chừng cái đầu người thì chưa kịp chín, cắt bỏ vỏ, thái lát mỏng nấu canh làm gỏi hay xào. Giờ nghĩ lại vẫn còn nhớ tới vị lá lốt xắt nhỏ trong đó... Vậy không biết mít ngon hay lá lốt ngon ta?
Thường vỏ mít được bỏ cho heo, bò ăn. Có lần mình lấy 1 miếng to mang phơi khô rồi quỳ gối lên đó. Bị nghe kể là ở trường có mấy ông thầy bắt học trò quỳ gối lên vỏ mít để phạt cái tội gì đó, mình sợ sợ quá nên tự làm để quỳ trước thử cho có cảm giác.
Cảm ơn Bs
Thái đã gởi tặng tấm hình, Hân đã họa thơ, gợi nhớ quê nhà và những tháng ngày
tuổi dại.
PS: Bạn
Trung và O Doni gởi cho 2 tấm hình, post lên đây luôn cho đã thèm. Một lần nữa
cám ơn các bạn bè đã chia xẻ kỷ niêm ngày xưa.
(từ Facebook)
Thơ họa của Han Dang
Thơ họa của Han Dang
TẾT ĐOAN NGỌ
Mồng năm gói bánh ú tro
Tết mừng Đoan Ngọ tỏ bày tình thân
Nấu thêm cơm rượu thật cần
Dân gian gọi Tết giết dần bọ sâu
Đậu xanh nội nấu rất lâu
Nhừ từ tối trước hôm sau cúng giường
Đông ghê nhộn nhịp lạ thường
Dân mình đã đổ ra đường vui chơi
Gánh vai, bưng thúng chào mời
Kẻ mua người bán đúng rồi chợ phiên
Mong chờ ý nghĩa thiêng liêng
Trong vườn cây trái như nhiên đâm
chồi
Buồng cau, nải chuối đây rồi
Mang ra chợ bán được hồi giá cao
Quê nghèo nào có gì đâu
Quanh năm lam lũ dãi dầu nắng
mưa...
Mồng năm mâm cổ nào thừa
Mãi còn hiện hữu như vừa kể xong
Đeo bùa xâu chỉ cầu mong
Trở thành nét đẹp trong lòng quê
hương
(Đặng Công Hân)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét